1830-cu ildə “Тифлисскія ведомости” (Тифлисские ведомости) qəzetinin noyabrın 13-də işıq üzü görmüş 91-ci sayında “İnsanla ilanın nağılı” dərc olunub.
“Azərbaycan ədəbiyyatının Borçalı qolu (1920-ci ilə qədər)” kitabından* məlum olur ki, həmin nağılı rus mətbuatında çalışmış jurnalist Dmitri Yeliseyeviç Zubaryev 1828-ci ilin oktyabrında Borçalının o zamankı Şamalı kəndində (Şamamalı) qələmə alıb. Özünün qeyd etdiyi kimi, “Borçalıda son dərəcə məşhur adam” olan usta molla Mehdi Bayram oğlu ilə görüşüb tanış olmuş və onun söyləməsində adıgedən nağılı yazıya almışdı. O, nağılı “sətri tərcümə” etdiyini bildirmişdi.
”İnsanla ilanın nağılı”nın qısa məzmunu belədir:
Səyahətə çıxan Xoca Əhməd yolda ilanı dar ayaqdan xilas edir. Əvəzində isə, ilan onun boynuna sarılıb, onu boğmaq istəyir. Xoca Əhməd soruşur ki, niyə yaxşılığa yamanlıq edirsən? İlan cavab qaytarır ki, insanlar da həmişə yaxşılığa yamanlıq edirlər. Onların qarşısına çıxan çinar da, camış da ilanın fikrini təsdiqləyirlər. Onlara rastlaşan tülkü isə fənd işlədir, Xoca Əhməd ilanı öldürür. Tülkünün bu yaxşılığının müqabilində Xoca Əhməd ova çıxmış xana tülkünün kolda gizləndiyini nişan verir. Tülkü əhvalatı xana danışır. Xan Xoca Əhmədi döydürür, tülkünü azad edir. Nağılın sonunda əxlaqi fikir olaraq “İnsana heç vəchlə inanmaq olmaz” atalar sözü misal çəkilir.
______________
*Kitab 2003-cü ildə Tbilisidə dərc olunub, müəllifi Şurəddin Məmmədlidir.
